تصنیف "آتش دل" که سال ها پیش توسط استاد زنده یاد جلال تاج اصفهانی خوانده شده ،بی شک یکی از زیباترین تصانیفی است که تاریخ موسیقی ایران آن را تجربه کرده است. ناصر مجرد که هم اهل قلم است و هم اهل موسیقی درباره این تصنیف یادداشتی با رویکرد تاریخی نگاشته است که به یک اشتباه تاریخی اشاره می کند.
وقتی قرار باشد دیکته ای را همه از روی دست هم بنویسند و بدون هیچگونه تفکر و صرف وقتی، فقط نمره بگیرند، اگر املای اولی درست باشد، همه آنها که تقلب کرده اند نیز نمره 20 می گیرند که البته فقط دیکته نخستین، دیکته است و بقیه رونویسی مشق شب کرده اند و هیچکدام برای نوشتن آن فکر نکرده و زحمتی نکشیده اند. فقط احتمالاً دلشوره این را داشته اند که نکند دیکته اولی غلط باشد و آنها هم به تبع او غلط نوشته باشند و در نتیجه نمره 20 رایگان را از دست بدهند!
در مورد بسیاری از تصنیف ها و ترانه های سنتی ایران، متأسفانه این مثال صادق است که هرگاه خواننده ای تصنیف یا ترانه ای را خوانده و به اصطلاح گل کرده، دیر یا زود، دیگران هم بدون این که فکر کنند که آیا این سروده با ساختار حنجره و محدوده فرکانسی صدای آنها سازگار است یا نه، با کمی دستکاری سلیقه ای- ونه علمی- تصنیف را خوانده و زحمات شاعر و آهنگساز را نادیده گرفته و با گوش و هوش شنوندگان بازی کرده اند. از جمله این سرودها- که تعدادشان هم کم نیست- می توان از ترانه بسیار دلنشین «آتش دل» در ابوعطا یاد کرد که آهنگ زیبای آن یکی از 4هزار کار آهنگسازی زنده یاد عبدالحسین برازنده و شعر لطیف آن از سروده های ناب استاد حسن صدرسالک است که در 102 سالگی خوشبختانه زنده و سرحال است و انشاءا... که سال های سال عمر با عزت و سلامت داشته باشد.
شعر و آهنگ و مایه این تصنیف به حدی زیبا و جفت و جور است که نظیر آن را در موسیقی سنتی ایران کمتر می توان یافت. اما متأسفانه همین کار زیبا و دلنشین، از آغاز تا به امروز توسط چند خواننده صاحب نام و گاهی کمتر مشهور، با غلط هایی در شعر و ملودی خوانده شده و عجیب این که هر خواننده ای سعی کرده به جای رفع اشتباه های خواننده قبلی، اشتباه تازه ای به آن بیفزاید که مبادا تصور شود دانش او از بقیه کمتر است!
لطفاً اصل ترانه را- آن طور که مورد تایید استادحسن صدرسالک است- ملاحظه بفرمایید تا بعد راجع به نکات فنی آن مطالبی را به عرضتان برسانم:
در دل آتش غم رُخَت تا که خانه کرد (1)
دیده سیل خون به دامنم بس روانه کرد(2)
آفتاب عمر من فرو رفت و ماهم از افق چرا سر برون نکرد
هیچ صبحدم نشد فلک چون شفق زخون دل مرا لاله گون نکرد
ز روی مَهَت جانا پرده برگشا- در آسمان مه را منفعل نما
به ماه رویت سوگند که دل به مهرت پابند به طره ات جان پیوند
فراق رویت یک چند قسم به زند و پازند به جانم آتش افکند(3)
بیا نگارا جمال خود بنما زِ رنگ و بویت خجل نما گل را
رو در طرف چمن بین بنشسته چو من دل خون بس زغم یاری غنچه دهن.
گل درخشنده، چهره تابنده، غنچه درخنده بلبل نعره زنان
هرکه جوینده باشد یابنده، دل دارد زنده بس کن آه و فغان
ز جور مهرویان شکوه گرسازی به ششدر محنت مهره اندازی
همچون سالک دست خودبازی همچون سالک دست خود بازی
نخستین خواننده ای که «آتش دل» را غلط خواند متأسفانه زندهیاد جلال تاج اصفهانی خواننده بزرگ و خوش صدا بود که هم در بیان کلمات و هم در اجرای ملودی اشتباهاتی داشت و چون از علم تلفیق کلام و آهنگ بی بهره بود استاد برازنده و استاد سالک را به شدت دلگیر کرد و بنا به قول مهندس جمشید برازنده فرزند مرحوم استاد برازنده- که خود وی، شاعر، نوازنده و آهنگساز و خواننده قابلی است- دلیل اشتباه در کار هم این بود که شاعر و آهنگساز در اصفهان بودند و صفحه این ترانه و آهنگ بدون هیچگونه احساس مسئولیتی در حلب سوریه تهیه شد!
بعدها، خانم پروین در برنامه گلهای 373- خانم سیما بینا و آقایان ایرج، علیرضا افتخاری، مصطفی محبی زاده، اصغر شاهزیدی، سالار عقیلی و چند خواننده کمتر شهرت یافته- اشتباهات تاج اصفهانی را بیشتر یا کمتر تکرار کرده و گاهی مدعی صحت و برتری کارشان بر دیگران شده اند! (4)
در دیدارهای متعددی که با استاد سالک داشتم، ایشان هم از غلط خوانی ترانه «آتش دل» توسط خواننده های مختلف ابراز تأسف می کرد و همه را از چشم تاج می دید!
خیلی محبت کردین این سادداشت رو نوشتین و از خوش شانسی من بود که با این یادداشت برخورد کردم چون دیروز این آهنگ رو اتود می کردم و نمونه آن را از ایرج و افتخاری و خود استاد تاج شنیده بودم و احساس می کردم که باید اشکالی داشته باشه خیلی سپاسگزارم.
خواهش می کنم نظر لطف شماست
ممکن یک لطفی بفرمائین من هر چی گشتم نسخه ای از آتش دل که سالار عقیلی خوانده باشه نیافتم اگر شما دارین و ممکن برام بفرستین؟ ممنون میشم
آدرس من:a_a_bakhtiar@yahoo.com
با سلام
می خواستم بدانم ؛شیدای چالشتری؛ که این شعر گویا از آن اوست همان استاد حسن صدر سالک هستند.اگر جواب خیر است ،چرا نام ایشان در کنار این اثر عنوان می شود.
خیلی بهتر می شد که زیر این مطلب می نوشتید که نقد و بررسی این مطلب توسط استاد آواز و کسی که 11 سال شاگرد بنان بوده است و در قلم رانی دستی توانا دارد "استاد ناصر مجرد ایرانی" نوشته شده است!
+ممنون که شما به تبعیت از دیگران این اشتباه را تکرار نکردید و این اشتباه را بازگو کردید
دوست عزیز با تشکر از مطلبی که پست کردید با خودم فکر کردم گفتم چند تا مطلب به نظرم میرسه که بهتره بگم:
1 - نخست اینکه دلیلی نداره در اجرای یک تصنیف دقیقا عین شعر توسط گروه موسیقی یا خواننده مو به مو اجرا بشه. نمونه های زیادی هست که بنا به صلاحدید موسیقائی دچار تغییر شده اند. برای اینکه حساسیت زیادی ایجاد نشه مثال نمی آرم.
دوم اینکه در مرود اجرا یم طابق با ضرب و اطلاعات خوبی که در مورد نت نگاری و شیوه ی اججرا دادید باید بگم که با تمام زیبائی این مطلبتون یک مسئله رو مطابق با مبانی نظری موسیقی غیر ایرانی ارائه کردید. دلیل احتلا ف دقیقا همین جاست که مسئله و اختلاف پیش می آید در حالی که از دیدگاه موسیقی غیر ایرانی لحن و ریتم (نه تمپو) درست نیست از نظر موسیقی ایرانی کاملا درست و بی عیب ارائه شده. میشه در این مورد به ادوار ایقاعی مراجعه کرد تا مسیله وزن روشن بشه.
نمی خواهم زیاد حرف بزنم همین قدر فکر می کنم بس باشه.
بسیار سپاس گذارم از شما دوست گرامی که با دقت مطالب رو موشکافی کردید.
دقیقآ با شما موافقم نمونه بسیار بارز این امر تصنیف "ای پادشه خوبان" از خانوم هایده میباشد که غزل ابتدایی از یه شعر حافظ میباشد و کل تصنیف از چندین قسمت از دیوان حافظ میباشد که خودم به شخص روی این تصنیف تحقیق کردم.
اما اینجا موضوع جابجایی مصرع یا بیت ها نیست بلکه در تلفظ و جابجایی کلمات می باشد که به وضوح دیده میشود
و برای یه تصنیف به این گرانبهایی همچون آتش دل زیاد خوب نیست.
هرچند که امروزه در استودیو های زیر زمینی کل شعر و مضمون اولیه را زیر و رو میکنند اما من معتقدم که آواز هایی که به صورت سنتی اجرا میشوند بهتر است دقیقآ مانند همان شعر اولیه بدون افزودگی یا کم و کاست باشد.
غیر از این هم باشد مشکلی پیش نخواهد آمد و این نظر شخصی خود من است.
با تشکر
امروزه واقعا یکی از مشکلات موسیقی ما به خصوص موسیقی سنتی همین اشکال های آگاهانه یا صرفا غیر آگاهانه خوانندگان ماست که در بسیاری موارد خودشون دخالتی در تنظیم و تدوین شعر نداشتن . و باید تا حد ممکن این گونه اشتباهات کاهش پیدا کنه تا هم حق معنوی شاعر مربوطه حفظ بشه و هم اشعار با معنا و مفهوم حقیقی درک بشن.
ممنون
با سلام به همه دوستان
ممنون از نظراتتون ...
اگه کسی کالکشن تصنیف آتش دل؛ با صدای 10 تن از خوانندگان مطرح کشور رو خواست،
اینجا کامنت بذاره.
بدیهی که گذاشتن ایمیل ضروریه!!
باتشکر
باسلام وعرض خسته نباشید از این همه دقت .
شما که میفرمایید این تصنیف غلط خوانده شده است لطف میفرمودییدو صحیح انرا میگذاشتید که ما هم ببینیم
چند جای دیگر هم همین را نوشته بودند وبنده هم همین را جواب دادم
با تشکر فراوان از دقت نظر شما
یکی از این اثرها که آقای افتخاری با استاد حبیب الله بدیعی کار کرده اند مشکلاتی که شما ذکر کردید را نداشت به نظر من.
با تشکر
سلام آقا خسته نباشید.تازگی ها معین هم این ترانه رو خوندن به نظرت استاد معین این اشتباهات رو تکرار کرده یا رفعشون کرده؟
خواهش می کنم اگه زحمت نباشه جواب رو کوتاه به ایمیل من بدین
البته گستاخی و پر رویی هستش
ممنونم
من حرفه ای نیستم
اما به عنوان یک شنونده باید بگم معین در :بازخوانی الهه ی ناز فوق العاده کار کرد،و در باز خوانی این اهنگ هم استادی کرده اگر چه ممکن است انحرافاتی هم رخ داده باشه اما دو مطلب است:اول به نظر من تا وقتی که قالب شعر به هم نخوره یا مضمون و معنیش عوض نشه خیلی مهم نیس!
دوم اینکه این شعر قدیمیست و دستکاری شدنش زیاد عجیب نیست(قران نیست که)
و قطعا اگر تاج هم اکنون در میان ما بود قطعا توضیحات قانع کننده ای برای این تغییرات داشت!!!
سلام
این اهنگ رو افتخاری با همراهی نی استاد موسوی در تالار وحدت هم اجرا کردن، میخواستم بدونم ویدئو یا صوت این اجرا رو دارید برامون بذارید؟چند ساله دنبال این اجراییم. پدرم خیلی ساله این اهنگو دیده و شنیده، بی اندازه لطف میکنید اگه پیدا کنید و برای دانلود برامون بذارید.
باتشکر
آقا شاعر این تصنیف کدوم عزیز بوده؟
چه شخصی این تصنیف زیبا رو سروده؟
اجرای آتش دل توسط محسن نامجو در آهنگ هفتت از آلبوم بوسه های بیهوده فوق العاده زیبا و کم نقص است
عالی بود با تشکر از راهنمایی و اطلاع رسانی علمیتان
آقای افتخاری خونده سالار عقیلی هم همینطور هر دو هم بسیار عالی و در هیچ کدوم هم من از دیده برداشت "دیدن" نداشتم. مشخصه که دیده منظور چشم هست. هر جوری بخونی باز هم طرف سواد داشته باشه یا حتی نداشته باشه هم متوجه میشه.
عزیزم یه سوال میدونی شعر این اهنگ کیه اولا و بعد برای کی سروده و بعدش ایران میگیری اقا من فکر اگه میدونی لطف کن جواب منو بده
من تعجب میکنم از بعضی دوستان که هنوز نسبت به سراینده این تصنیف شک دارند، آقای حسن صدر سالک حتی در آخرش مهر خود را روی آن زده آنجایی که میگوید "هم چون سالک دست خود بازی" در ضمن به نظر من از تمام خوانندگان بزرگی که این تصنیف را اجرا کردند، اجرا معین گًل سر سبد همه است، معین با چنان لطافت و زیبایی آن را اجرا کرده که از نظر من یکی از شاهکارهای موسیقی ایرانی است، مطلب آخر در مورد آقای حسن سالک که تا سال ۸۸ بنا بر ادعا نویسنده ایشان در ۱۰۲ سالگی زنده و سر حال هستند بعد از آن هم من هر چه جستجو کردم منبع موثقی پیدا نکردم که در حیات یا غیر حیات بودن ایشان را تائید کند از شخصی شنیدم که در ۱۰۷ سالگی درگزشته است.
به جای ایراد از خواننده بزرگی مثل تاج بهتره که از شاعر ایراد. گرفت این شعر دارای غلطهای فاحش دستوری هست به طور مثال جمله که دل به مهرت پابند فعل ندارد یا همینطور گل در. خنده .... خواننده بیشتر. در. بند صحیح خواندن آواز است این وظیفه شاعره که شعر درست بسراید اگر اجرای زیبای تاج نبود. این شعر در دفتر شاعر. میپوسید
مهم ترین چیز در بطن این شعر کلمه «آتش» است. چه شاعر واقف بوده باشد چه نه.و چه آهنگساز دانسته باشد یا خیر. و تاج اصفهان تنها خواننده این ترانه است که آتش این شعر را درک کرده، که سوز عشق را اجرا کرده. که با آتش دل ، آتش زده. و اینهم ریشه در سنت سوز و گداز دارد. سوزی که قرنهاست هر جا جان قابلی یافته دمیده است. و مگر نه این است که تاج علیاکبر خوان بوده است. این درست و نادرستها ذیل هنر کسی چون تاج است و از صدا و جان هنرمند است که درست و نادرست برای خودش جا مییابد و حبذا به درستترین اجرا و پرشعلهترین آتش آتش دل؛ یعنی اجرای تاج اصفهانی
با سلام
راستش من همین چند دقیقه پیش به هوای دلتنگی هام این آهنگو با صدای آقای معین گوش میکردم...
خیلی اتفاقی به مطلبی که تو سایت نوشتین برخوردم و از خوندنش هم خیلی خوشحال شدم ، هم از سروده واقعیش آگاهی پیدا کردم
متاسفانه نمونه این اشتباهات در گذر زمان زیاد اتفاق افتاده
از جمله از طرف بانو هایده
متاسفانه ایشون ترانه سوغاتی رو که استاد اردلان سرفراز سرودن رو یه کوچولو اشتباه خوندن !
اون قسمت از ترانه که میگه :
دست کبوترهای عشق ، واسه کی دونه بپاشه
این قسمت اشتباه خونده شده
چون اصولا کبوتر دست نداره که بخواد دونه بپاشه !
اصلش اینه :
واسه کبوترهای عشق ، دست کی دونه بپاشه ...
به هر حال صدا و شخصیت بانو هایده به حدی زیبا و دلنشینه و ماها باهاش خاطره های به یادموندنی داریم ، که این اشتباه اصلا به چشم نمیاد و به گوش دل هم آزار دهنده نیست
روحشون قرین رحمت الهی
خواننده کمتر شناخته شده خودتی.
حق نداری به معین عزیز توهین کنی
تو حتی حق نداری اسم معین رو تلفظ کنی نادان
این پست رو سال 88 توی وبلاگ گذاشتیم
آقای معین اهنگ رو بعدش خوندند
شما؟؟؟؟؟
استاد تاج درست خوانده
شما خودت اشتباه زدی.
هیچ صبحدم نشد فلق درسته
ایشون با کلمه سخیفی که بکار بردند نشون دادند که در وادی هنر نیستند و بیخودی این مطلب رو خواندند. شما به بزرگی خودتون ببخشید استاد.
این شعر فقط و فقط صدای زیبای تاج قشنگ کرده هرکی میگه اشتباهه باید بگم خیلی اشتباه قشنگی ای کاش بقیه هم اینطوری اشتباه کنن یه همچین شاهکاری دربیاد
زنده باد حضرت استاد معین پادشاه استوار موسیقی ایران
چندان فرق نمیکند که دل عاشق در آتش غم رخ معشوق باشد یا آتش غم رخ معشوق در دل عاشق باشد
ای کاش قسمت مربوط به دیده را نت نویسی میکردید. در ضمن فاصله ر، فاصله پنجم گام است، نه چهارم؛ اگر سل را نت تونیک در نظر بگیریم. بالاخره منظور شما توالی دو، سل، دو است یا سل، ر ...؟!
کلمه «درخشنده» را نیز ...
راد، من میخوام دستتون درد نکنه :)
chrisrussellonderson@gmail.com
بارم ممنونم
سلامت باشید
ارسال شد
در هر صورت کسی دلنشین تراز تاج نخونده تا کنون
باید پذیرفت این ازاون اشعار دشواره.هم برای آهنگساز وهم برای خواننده
به نظرم معین از همه بهتر اجراش کرده.با تنظیم تر و تمیز یکی از خوش ذوق ترین آهنگسازها کاظم عالمی
ولی متاسفانه خالی از اشتباه نیست مثلا به جای شفق میگه "شبق"
ممنون از نظرتون ..
شبق