جشنواره موسیقی و انتقاد از قضاوت داوران

بحث ممیزی و سانسور در موسیقی موضوعی است که چه در جشنواره و چه در زمان‌های دیگر گروه‌های موسیقی همواره با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. شاید این انتظار که هیچ نوع ممیزی و نظارتی بر موسیقی، اشعار و دیگر بخش‌های مرتبط با یک کنسرت یا آلبوم موسیقی وجود نداشته باشد، منطقی نباشد. اما این که ممیزی‌ها در حد سلایق و معیارهای شخصی و در چارچوبی کوچک محدود شود هم به همان میزان غیرمنطقی است.

محمدحسین ایمانی خوشخو، معاون هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در بخشی از پیام خود به جشنواره موسیقی امسال آورد: «جشنواره بین‌المللی موسیقی فجر، مهم‌ترین رویدادی است که از بیست و پنج سال قبل در عرصه موسیقی کشور برگزار می‌شود و در این ربع قرن دستاوردهایی را ارمغان آورده و فرایند پویایی را در موسیقی ایران اسلامی رقم زده است.»

ربع قرن از برگزاری جشنواره‌ای که هر سال کارنامه موسیقی کشور و دستاوردهای جدید هنرمندان این عرصه را به مخاطبان داخلی و خارجی عرضه می‌کند می‌گذرد، ولی هنوز مشکلاتی در برپایی آن وجود دارد که هر سال عده‌ای را مطمئن می‌کند که سال آینده در این فستیوال مهم موسیقی مهم کشورمان شرکت نکنند.

بخشی از این مشکلات جدا از مسائل و فضای عمومی کشور که شامل حال همه رشته‌های هنری، علمی و ... می‌شود، ماجراها و مسائلی است که در بیشتر جشنواره‌های فجر (فیلم، تئاتر، شعر، تجسمی و موسیقی) به وجود می‌آید و برگزارکنندگان در صدد بهبود آن‌ها برای سال آینده هستند، اما مشکلاتی هم در کنار این‌ها وجود دارند که در تعداد و فهرست گروه‌ها و افراد شرکت‌کننده سال‌ها و دوره‌های آینده تأثیر بسیاری دارد.

از مشکلاتی که در اولین گزارش مربوط به جشنواره در خبرآنلاین به آن اشاره شد مشکلات مالی است که بیشتر گروه‌های جوان و گروه‌هایی که قرار است شناخته شوند و مخاطب پیدا کنند با آن درگیرند. این که بسیاری از گروه‌ها نمی‌توانند در شرایطی که برگزارکنندگان جشنواره هیچ مبلغی به خاطر حضورشان در جشنواره به آن‌ها نمی‌پردازد، هزینه‌های حضور در جشنواره فجر را تأمین کنند و بیشتر حامیان خصوصی حاضر نیستند روی این گروه‌های جوان و ناشناخته سرمایه‌گذاری کنند.

برای قوانین خودشان هم احترام قائل نیستنداما این فقط بخشی از ماجراست؛ یکی از بخش‌های مهم در جشنواره موسیقی فجر داوری و قضاوت‌ است. درست است که در بخش داوری هیچوقت نمی‌توان همه را راضی نگه‌داشت و در هر حال معمولا کسانی که مقام نیاورند از نتیجه داوری‌ها راضی نیستند، اما داوری در جشنواره موسیقی فجر چند سالی است که مورد بحث بسیاری از اهالی موسیقی است.

پیمان خازنی، سرپرست گروه باشا که امسال در جشنواره فجر شرکت نکرده در این باره به خبرآنلاین می‌گوید: «قضاوت‌ها در بخش رقابتی جشنواره همیشه بیشتر از آن که کارشناسانه باشد، سلیقه‌ای و از روی روابط و علایق شخصی داوران است. در این میان پر و بال گروه‌های جوان همیشه می‌سوزد.»

او با اشاره به داوری‌ها در جشنواره گذشته موسیقی می‌گوید: «من نمی‌دانم قوانینی که در فراخوان جشنواره ذکر می‌شود به چه دردی می‌خورد؟ در بخشی از این قوانین تأکید شده گروه‌ها قطعاتی را باید اجرا کنند که در هیچ‌یک از آلبوم‌ها و کنسرت‌های گذشته اجرا نشده باشد. بعد می‌بینیم عده‌ای قطعات نخ‌نما شده‌ای از دوره قاجار را اجرا و در واقع بازخوانی می‌کنند و مقام می‌آورند. این خیلی سخت است که قطعاتی را در جشنواره اجرا کنیم که تا به حال اجرا نشده باشد و من به خاطر احترام به قوانین جشنواره این کار را کردم اما دیدم گروه‌هایی مقام آوردند و مورد لطف قرار گرفتند که قطعات عارف و شیوا را اجرا کردند.»

خازنی بخش دیگری از قوانین جشنواره را یادآور می‌شود و می‌گوید: «یکی دیگر از بندهای قانون جشنواره این است که هر نوازنده فقط می‌تواند در یکی از گروه‌های شرکت کننده بنوازد ولی ما دیدیم فرزند یکی از داوران که در چند گروه ساز می‌زد و اتفاقا یکی از همان گروه‌ها هم برتر شد. این‌ها مسائلی است که ما را رنج می‌دهد. من بارها با دفتر موسیقی تماس گرفتم و به این مسائل اعتراض کردم اما هیچ فایده‌ای نداشت و نهایتا تصمیم گرفتم دیگر در چنین جشنواره‌ای که خودش هم برای قوانینش احترام قائل نیست شرکت نکنم.»

قول می‌دهند و عمل نمی‌کنندمعمولا وقتی قرار است کاری انجام شود برای انجام آن کار حاضریم هر قول و تعهدی بدهیم ولی موقع عمل دست به دامن هر بهانه و تبصره‌ای می‌شویم تا از زیر بار عمل به تعهدات شانه خالی کنیم. این مشکلی است که در بسیاری از نهادها و بخش‌های مختلف اجرایی کشورمان دیده می‌شود و دفتر موسیقی وزارت ارشاد هم از این قاعده مستثنی نیست.

برای این که گروه‌های گوناگونی در جشنواره شرکت کنند و به آن رونق ببخشند هزار قول و مژده به آن‌ها وعده داده می‌شود ولی موقع عمل همه آن قول‌ها به دست فراموشی سپرده می‌شود.

خازنی می‌گوید: «در زمان فراخواندن گروه‌ها به جشنواره قول می‌دهند گروه‌هایی که در جشنواره مقام بیاورند و برتر شوند، دیگر به مجوز کنسرت عمومی نیاز ندارد. ولی به وقت اجرای کنسرت عمومی که می‌شود می‌بینیم دوباره باید برای دریافت مجوز همه مراحل را از اول طی کنیم. چرا قوانینی را تدوین می‌کنند که خودشان هم می‌دانند عملی نیست.»

مهدی میرترابی سرپرست گروه موسیقی مشکاتیان که امسال در جشنواره شرکت نکرده هم از وعده‌های بدون ضمانت اجرایی نزدیک جشنواره شاکی است و می‌گوید: «همیشه در جلسات قبل از جشنواره قول می‌دهند که گروه‌های شرکت‌کننده و برتر می‌توانند با همان مجوز جشنواره در تهران یا شهرستان کنسرت برگزار کنند اما بعد از اتمام جشنواره می‌بینیم علاوه بر مجوز اجرا در جشنواره باید برای انتشار آلبوم و اجرای عمومی هم دوباره مجوز بگیریم. من سال گذشته بعد از هشت سال کناره‌گیری از جشنواره به این امید که شاید تغییراتی در برگزاری این فستیوال اتفاق افتاده باشد در آن شرکت کردم ولی دوباره با همان مشکلات مواجه شدم و تصمیم گرفتم در هیچ جشنواره‌ای شرکت نکنم.»

ممیزی حتی برای اشعار حافظ و مولانابحث ممیزی و سانسور در موسیقی موضوعی است که چه در جشنواره و چه در زمان‌های دیگر گروه‌های موسیقی همواره با آن دست و پنجه نرم می‌کنند. شاید این انتظار که هیچ نوع ممیزی و نظارتی بر موسیقی، اشعار و دیگر بخش‌های مرتبط با یک کنسرت یا آلبوم موسیقی وجود نداشته باشد، منطقی نباشد. اما این که ممیزی‌ها در حد سلایق و معیارهای شخصی و در چارچوبی کوچک محدود شود هم به همان میزان غیرمنطقی است.

مهدی میرترابی با اشاره به ممیزی‌های اعمال شده بر کار گروه‌های موسیقی به خبرنگار خبرآنلاین می‌گوید: «وقتی ما مجبوریم حتی در غزلیات حافظ و اشعار مولانا یا اشعار سپیدی که مجوز انتشار دارند دست ببریم یا تعهد بدهیم که مثلا این شعر پیش از انقلاب سروده شده و هیچ مغایرتی با شرایط کنونی ندارد چطور می‌توانم ذهنم را به کیفیت کار و توجه به بهتر شدن ارکستر مشغول کنم و بر آن متمرکز باشم. من سال گذشته در جشنواره شرکت کردم و مجبور شدم برای بعضی از قطعات چنین تعهدی بدهم.»

البته این ممیزی‌ها به اشعار و موسیقی‌ها محدود نمی‌شود و حتی طراحی بروشورها و پوسترها را هم در بر می‌گیرد. میرترابی می‌گوید: «سال گذشته دو تا از طرح‌های بروشور گروه را رد کردند و حتی عودت هم ندادند. این‌ها اتفاقات خوبی نیست که سابقه ذهنی جوانان را خراب می‌کند و انگیزه‌هایشان را برای حضور در دوره‌های آینده از بین می‌برد.»

بیست و پنجمین جشنواره موسیقی فجر در حالی کار خود را آغاز کرد که محمدعلی خبری، مدیرکل دفتر موسیقی ارشاد در پیامش برای افتتاح جشنواره اعلام کرد: «اکنون تجربه ربع قرن از برگزاری جشنواره موسیقی فجر پیش روی شماست و هر سال در مسیر بالندگی و پیشرفت، گام‌های اساسی برداشته است.»

شاید باید صبور بود و نتیجه این گام‌های اساسی را در پایان این دوره از جشنواره دید.